برآورد وراثت‌پذیری و هتروزیس برخی صفات مورفولوژیک و قابلیت ترکیب‌پذیری لاین‌های برنج با روش لاین × تستر

به¬منظور برآورد میزان وراثت‌‌پذیری و هتروزیس برخی صفات مورفولوژیک و تعیین قابلیت ترکیب‌‌پذیری لاین‌های برنج، دو لاین نر عقیم سیتوپلاسمی (CMS ) به‌عنوان تستر با 4 لاین خالص دیگر به‌عنوان والد پدری به روش لاین × تستر تلاقی داده شدند و در سال بعد والدین و نتاج در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی کشت و 8 صفت کمی روی آنها اندازه‌گیری گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت‌های بسیار معنی‌داری بین ﮊنوتیپ‌ها از نظر کلیه صفات، به جز تعداد دانه پر در خوشه وجود دارد. به‌علاوه اثر تلاقی‌ها برای تمام صفات در سطح 1 درصد معنی‌دار بود. با انجام تجزیه لاین × تستر وجود اثرات افزایشی و غیرافزایشی در کنترل صفات مربوطه مشخص گردید. تجزیه ترکیب‌‌پذیری حاکی از وجود ترکیب‌‌پذیری عمومی معنی‌دار برای برخی لاین‌ها و تسترها در کلیه صفات به جز طول خوشه و تعداد پنجه در بوته بود. بالاترین ترکیب‌پذیری عمومی از نظر عملکرد برای لاین 1 (3/105 گرم بر مترمربع) به‌دست آمد. ترکیب‌‌پذیری خصوصی به جز برای ارتفاع بوته (تلاقی‌هایT1 ×L1 و L1×T2)، درصد عقیمی خوشه و وزن هزار دانه (تلاقی‌های L3×T1 و L3×T2) برای بقیه صفات معنی‌دار نگردید. سهم هر یک از واریانس‌های افزایشی و غیرافزایشی در صفات مختلف یکسان نبود و متناسب با مقدار اثرات افزایشی ﮊن‌ها، قابلیت توارث‌های متفاوتی برای آنها به‌دست آمد. بالاترین میزان وراثت‌پذیری خصوصی برای وزن هزار دانه (7/41%) مشاهده شد. وراثت‌‌پذیری خصوصی متوسط صفات تعداد کل دانه، ارتفاع بوته و عملکرد دانه (به‌ترتیب 32، 8/30 و 3/26 درصد) موجب می‌شود که شانس گزینش لاین‌های واجد خصوصیات مطلوب مربوط به این صفات، چندان بالا نباشد. بهمین ترتیب بنظر می‌رسد که گزینش برای تعداد پنجه بیشتر و خوشه بلندتر به سبب پایین بودن مقدار وراثت‌‌پذیری خصوصی آنها چندان موفقیت‌آمیز نباشد. لازم به ذکر است که بالاترین مقدار هتروزیس برای عملکرد در تلاقی L1×T1 (1/26 درصد) به‌دست آمد.